صحیفه سجادیه؛ فرصتی برای اصلاح انگاره​های ما نسبت به خداوند

حجت‌الاسلام والمسلمین مهراب صادق‌نیا، مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، پیرامون اخلاق دعا در صحیفه گرانقدر سجادیه گفت: اخلاق و آموزه‌های اخلاقی که معمولاً در منابع دینی مطرح می‌شوند، صرفاً یک نجوای ساده و یک مطالبه ساده بین انسان و خدا نیستند، بلکه ارزش‌های اعتقادی و اخلاقی خیلی مهمی هستند؛ به این معنا که معمولاً در ادعیه رابطه اصیل بین انسان و خدا خود را آشکار می‌کند و از سطح یک باور ساده به یک واقعیت بیرونی تبدیل می‌شود.

دعا نشان​دهنده ارزش​های اخلاقی ما است

وی با بیان مثالی گفت: وقتی ما با خدا راز و نیاز می‌کنیم، دعا می‌کنیم و او را غفار، عطوف و ستارالعیوب و عالم مطلق و قادر مطلق در ادعیه می‌خوانیم در حقیقیت باورهای ذهنی خود را افشا و آشکار می‌کنیم و می‌گوییم درباره خدا چه انگاره‌های داریم. در حقیقت از این نظر دعا نشان‌دهنده اعتقادات دینی ما افراد است. از سویی دیگر، آنچه مطالبه می‌کنیم نشان‌دهنده ارزش‌های اخلاقی است که در ذهن ما است و از سوی دیگر شرط استجابت دعا که در منابع آمده است نشان‌دهنده ارزش دعا در قاموس ذهنی ما است.

صحیفه سجادیه؛ آشکار کننده رابطه انسان و خدا

این مدرس دانشگاه ادامه داد: بر اساس این منطق، وقتی ما به سراغ صحیفه سجادیه به عنوان یک متن دعایی و عرفانی می‌رویم، می‌بینیم دعاهای صحیفه سجادیه از یک سو می‌توانند آشکار کننده رابطه انسان و خدا باشند؛ یعنی آن ذهنیتی که ما نسبت به خدا داریم از نظر اعتقادی در این دعاها خود را آشکار می‌کند. وقتی امام سجاد(ع) خدا را ستایش می‌کند و خدا را به صفات کاملی متصف می‌کند، به این معناست که خدا از نظر ذهنی همین گونه است که امام سجاد(ع) می‌فرماید و باور ما نسبت به خدا باید همین باشد که امام(ع) در مضامین دعایی خود می‌فرماید.

صادق​نیا گفت: ادعیه زیادی که خدا را غفار، قهار، منزه و پیراسته از هر عیبی و واجد هر صفت نیکویی، دارای صفات ذات، دارای صفات فعل، دارای صفات تنزیه و پیراستگی می‌دانند، نشان دهنده این است که ما چه تصویری باید از امام سجاد(ع) از خدا در ذهنمان باشد. وقتی می‌فرماید: «یا من لا یُکَدر عطایاه بالإمتنان، ای کسی که عطایای خود را با منت‌گذاری مکدر نمی‌کند». یا می‌‌فرماید «یا من لا تبدل حکمته الوسائل، ای کسی که وسیله‌ها حکمت او را تبدیل و تغییر نمی‌دهند». یا در جاهای دیگر می‌فرماید «ای آنکه نعمت‌هایش را به ازاء قیمت نمی‌فروشد» یا «ای آنکه به او بی‌نیاز می‌شوند و از او بی‌نیاز نمی‌شوند» یا «ای آنکه به او روی آورند و از او رویگران نمی‌توانند شد». این‌ها توصیفی است که امام در ادعیه نسبت به خدا دارد. یا می‌فرماید «ای کسی که به کسی ظلم روا نمی‌داری». این‌ها نشان‌دهنده این است که ما چه تصویری باید از خدا در ذهنمان باشد.

آموزه​های اخلاقی در صحیفه سجادیه

مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب قم در ادامه اظهار کرد: در کنار این مضامین اعتقادی وقتی سراغ صحیفه سجادیه می‌رویم، می‌بینیم آموزه‌های اخلاقی فوق‌العاده زیادی به ما نشان می‌دهد. اعتراف مقابل خدا، به عنوان یک رکن اصلی در ادعیه امام سجاد(ع) وجود دارد. این امر ما را توصیه اخلاقی می‌کند، که اعتراف به شأن خدا فراموش نشود. امام سجاد(ع) همواره در ادعیه خود می‌فرماید «تویی که بر عیب‌های خلق پرده‌پوشی و بر اسرارشان آگاهی و گناهان آن‌ها را می‌بخشایی». این عبارات به ما نشان می‌دهد برابر خدا چگونه باید باشیم. یا اینکه به بخشش و رحمت خدا اقرار می‌کند و می‌فرماید «تو صاحب احسان و نیکی بزرگی هستی» یا «تو بسیار بخشنده و بزرگواری» یا می‌فرماید «تویی بسیار بخشنده نعمت بزرگ و آمرزنده برای گناهان بزرگ و تو از هر مهربان مهربان‌تری».

وی گفت: این عبارات که ما را به اعتراف در پیشگاه خدا دعوت می​کند، در ادعیه امام سجاد(ع) به وفور پیدا می‌شود. امام(ع) با این عبارات این موضوع را به ما یاد می‌دهند؛ چراکه امام هرگز گناه نمی​کند. امام به ما یاد می‌دهند در نیایش‌های خود وقتی با خدا صحبت می‌کنیم به خطاهای خود اقرار کنیم. مثلاً در جایی می‌فرماید «من گنه‌کارتر از آنکه معصیت تو کرده و او را آمرزیده‌ای نیستم». دعوت به استغفار نیز در ادعیه امام(ع) به وفور دیده می‌شود.

امور اخلاقی خواستن از خداوند

صادق​نیا افزود: نمونه‌های زیادی در صحیفه سجادیه وجود دارد که ما را به امور اخلاقی خواستن از خدا دعوت می‌کند و این نشان‌دهنده این است که این امور اخلاقی از نگاه امام سجاد(ع) دارای اعتبارند؛ مثل اینکه از خداوند می‌خواهد به من کمک کن غیبت نکنم، عیب‌جویی نکنم، با دیگران دشمنی نکنم. یا  می‌فرماید مرا از کسانی که با پدران و مادران بدرفتاری کرده و آن‌ها را آزرده‌اند، قرار مده. در جایی دیگر می‌فرماید خداوندا به من سلامت صدر بده: «وارزقنی سلامه الصدر من الحسد حتی لاأحسد احداً من خلقک» خدایا به من کمک کن به هیچ‌کس حسد نورزم. این عبارت به من یاد می‌دهد حسد یک امر غیراخلاقی است.

این مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب قم تصریح کرد: در جایی دیگر می‌فرماید: مرا توفیق ده تا با کسی که با من ناراستی نموده، از روی اخلاص و درستی رفتار کنم. این عبارت می‌آموزد نباید درصدد تلافی برآمد و دیگران را به اندازه خطایی که کرده‌اند، مثل آن خطا با آن‌ها رفتار کرد. وقتی به درخواست‌های اخلاقی و معنوی امام سجاد(ع) مراجعه می‌کنیم می‌توانیم امور اخلاقی و غیراخلاقی را از هم بازشناسیم.

وی در پایان اظهار کرد: وقتی شکل گفت‌وگوی امام سجاد(ع) را با خدا مشاهده می‌کنیم می‌توانیم بفهمیم کدام باور و ذهنیت نسبت به خدا، ذهنیت درستی است و از این طریق می​توانیم انگاره‌های خود را نسبت به خداوند اصلاح کنیم و به یک اخلاق اعتقادی دست پیدا کنیم.