چشم و هم‌چشمی؛ ریشه بسیاری از نابهنجاری‎های اجتماعی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، یکی از مشکلاتی که امروزه اکثر خانواده‎ها با آن درگیرند و به‌نوعی در زندگی خود آن‌را لمس کرده‎اند، رقابتی به‌نام چشم‎ و‎ هم‎چشمی است.
رقابتی که غالباً زمینه‎سازی آن از دوران کودکی و نوجوانی آغاز می‎شود و گاهاً برای همیشه ممکن است در فرد ریشه دوانده و از بین بردن آن دشوار باشد.

چشم و هم‌چشمی، ریشه در رقابت ناسالم و الگوبرداری‌های نادرست دارد. از این‌رو شخص، گرفتار بیماری‌هایی چون حسادت، حسرت و اندوه و افسردگی می‌شود و گمان می‌کند که فقدان ثروت و کمبودهای مادی به معنای اهانت و ذلت و خواری اوست.

وقتی ما از پدیده نابهنجار چشم و هم‌چشمی سخن به میان می‌آوریم، منظور رقابت و مسابقه در مادیات است؛ وگرنه مسابقه در معنویات و اخلاق و این‌که هر کسی در کار نیک و خیر شتاب کند و در انجام آن گوی سبقت را از دیگران برباید، بسیار کار پسندیده و اخلاقی است و خداوند در آیات زیادی آن‌را تشویق و ترغیب کرده و به‌عنوان یک ارزش معرفی کرده است.
پدیده نابهنجار چشم و هم‌چشمی بد از جمله پدیده‌ها و نابهنجاریهایی است که میان مردم و به‌خصوص زنان به شکل گسترده وجود دارد و بیشتر افراد دست کم در موردی و یا زمانی گرفتار این نابهنجاری اجتماعی می‌شوند. مؤلفه‌های اساسی چشم و هم‌چشمی بد در تظاهر، رقابت ناسالم، احساس خودکم بینی و کمبود، در امور مادی و ارضای آن به اشکال گوناگون یافت می‌شود.
چشم و هم چشمی بد، نوعی نقص و نارسایی در شخصیت شخص و نادرستی در بینش و نگرش او است که می‌تواند منجر به بیماری خطرناک روانی چون احساس افسردگی و نومیدی و بی‌اعتمادی شود.
اگر چشم و هم چشمی از نوع رقابت بد و ناسالم در خانواده‌ای وجود داشته باشد، کودکان این خانواده‌ها نیز دچار مشکلات ویژه‌ای می‌شوند. از آنجا که کودکان رفتار پدر و مادر را ملاک اعمال خود قرار می‌دهند، پدر و مادری که دچار چشم و هم‌چشمی بد و حسادت آمیز و خودکم بینی باشند، سبب بروز این پدیده در کودکان خود می‌شوند؛ زیرا این پدر و مادر نمی‌توانند به کودک بیاموزند که قدرت واقعی، در دوست داشتن دیگران و از خود گذشتگی است، بلکه کودک از روی رفتار پدر و مادر به این نتیجه می‌رسد که تظاهر به اموری و گردآوری ثروت و مادیات و بها دادن به آن، ملاک برتری افراد انسانی است.

والدین به‌عنوان الگوهای سازنده کودک، می‌بایست چشم و هم چشمی خوب را تشویق کنند

این در حالی است که والدین به‌عنوان الگوهای سازنده کودک، می‌بایست چشم و هم‌چشمی خوب را تشویق کنند و رقابت سالم را در امور معنوی و علمی بدانند؛ چرا‌که امتیاز واقعی انسان در اخلاق خوب و امور معنوی است که باعث رشد و تکامل فرد می‌شود.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که چشم و هم چشمی بد و رقابت ناسالم در برخی از موارد موجب تحریک افراد و وقوع تخلفاتی در آنها می‌شود. در بسیاری از موارد، وسواس، اختلاف‌های رفتاری، پرخاشگری و حتی طلاق در خانواده‌ها از چشم و هم‌چشمی‌های کوچک آغاز شده است.
روان شناسان براین باورند که چشم و هم چشمی‌ها، اگر به‌صورت رقابت سالم در زمینه تحصیلی، حرفه و شغل باشد موجب پیشرفت انسان است، ولی بیشتر اوقات به‌صورت رقابت ناسالم در همه زمینه‌ها از قبیل خرید لوازم منزل، پوشاک، طلا و زیورآلات، انتخاب رشته تحصیلی و حتی سفرهای خارجی و زیارتی مشاهده می‌شود که نه تنها موجب پیشرفت نمی‌شود، بلکه از نظر اقتصادی هم به خانواده و حتی جامعه لطمه می‌زند.
فردی که چشم و هم‌چشمی از نوع ناسالم دارد، به‌دلیل احساس حقارتی که دارد، می‌خواهد در انجام کار یا زمینه‌ای از دیگران بهتر باشد و سعی می‌کند به‌نوعی سرپوشی بر این احساس بگذارد، به همین خاطر خود را توانمندتر و بهتر از آن‌چه که هست، قلمداد می‌کند. در حالی که انسان باید به‌دنبال تامین نیازهای طبیعی خود باشد و در حد طبیعی هم برای تأمین آنها تلاش کند و کمال مطلق را در این ابزارها و روش‌ها بجوید.

برخی فیلم‌های سینمایی به پدیده چشم‌ و هم‌چشمی دامن می‌زنند

یکی از دلایل دیگری که موجب می‌شود چشم و هم‌چشمی بد و رقابت ناسالم در جامعه و بین افراد شیوع پیدا کند، تسلط روحیه رقابت ناسالم در جامعه است، یعنی افرادی که از حیث امکانات مادی و معنوی دچار کمبود هستند، بدون در نظر گرفتن اوضاع اقتصادی و خانوادگی خود به‌دنبال نیازهای غیرواقعی می‌روند و با اعتقاد بر این که اگر فلان مقام یا موقعیت را داشته باشم در جامعه مقبولیت بیشتری خواهم داشت، مرتباً اتومبیل یا وسایل منزل خود را ارتقا می‌دهند و در این میان رسانه‌های جمعی به‌ویژه تلویزیون و فیلم‌های سینمایی نیز به این پدیده، بیشتر دامن می‌زنند تا جایی که چشم و هم چشمی بد و تقلید از لباس شروع می‌شود و به‌تدریج در تمام زمینه‌ها از قبیل مجالس میهمانی، معاشرت‌ها و رفت و آمدها حتی در انتخاب مسکن و وسایل زندگی تاثیر می‌گذارد.
وقتی در یک جامعه ارزش‌ها تغییر پیدا کنند و داشته‌های مادی جای ارزش‌های معنوی را بگیرند، افراد برای به‌دست آوردن جایگاه اجتماعی می‌کوشند خود را به ابزار روز مجهز سازند. آن‌ها می‌پندارند که داشتن این ابزار موجب می‌شود سریع‌تر پیشرفت کنند و بیشتر دیده شوند و این گونه سعادت و خوشبختی واقعی را تجربه کنند.
ناآگاهی، تجمل‌گرایی، داشتن اعتقادات ضعیف، به‌دنبال مد بودن، غلبه احساسات بر تعقل، تبعیت از فرهنگ‌های بیگانه بدون شناخت و ارزیابی دقیق از آن فرهنگ، عدم تشخیص نیازهای واقعی خود، خانواده و جامعه، حاصلی جز چشم و هم‌چشمی بد و رقابت ناسالم در جامعه ندارد و مردم به‌جای تحقق کمالات اخلاقی و معنوی به‌سمت ثروت‌های قارونی و الگوبرداری از آن‌ها می‌روند و رقابت و مسابقه ناسالمی را رقم می‌زنند.
بسیاری از مشکلات خانواده‌ها به‌خاطر چشم و هم‌چشمی در خرید وسایل و لوازم خانه در طول زندگی است، بعضی از زنان به‌منظور تعویض وسایل خانه و به دنبال تشریفات و ظواهر زندگی به‌خصوص در نزدیکی ایام نوروز، همسران خود را به هر زحمت و مشقتی می‌اندازند تا لوازم قدیمی خانه را عوض کند.

اکثر زنان جامعه ما زنان قانعی هستند و در مقابله با مشکلات و مسائل سخت زندگی با شوهران خود همراهی می‌کنند ولی تعدادی هم هستند که در برابر خواست‌های خود گذشت نمی‌کنند، طمع و زیاده‌خواهی در زندگی، هم برای مرد و هم برای زن در بسیاری از موارد به بحران‌های جدی در زندگی‌های مشترک ختم می‌شود.
امروزه کمابیش همه خانواده‎ها با رقابت چشم ‎و ‎هم‎چشمی آشنا هستند و چه‎بسا ممکن است خانواده‎هایی جوان خود را در این رقابت همراهی کنند و برای شاد کردن وی، به‌عبارتی دیگر گوی سبقت را از رقیب بربایند.
چشم ‎و‎ هم‎چشمی تا بدان‌جا در زندگی ما ایرانیان جا باز کرده است که حتی همه اموری که در زندگی می‎توانند به سادگی پیش بروند تبدیل به یک معمای لاینحل می‎شوند. کسانی در رقابت چشم وهم‌چشمی گرفتار می‌شوند، غالباً اعتماد به نفس پایینی دارند.
چشم‎ و ‎هم‌چشمی فرد را اسیر احساسات می‌کند و با تغییر سبک زندگی، اخلاق و رفتار موجب اختلال در هویت فردی می‌شود.
رقابت چشم‎ و‎ هم‎چشمی اگر جنبه افراطی پیدا کند، اغلب فرد را دچار اختلال در عملکرد اجتماعی خواهد کرد.
کسانی‌که اسیر این رقابت می‎شوند غالباً خود را با کسانی مقایسه می‎کنند که ممکن است از لحاظ شرایط خانوادگی و فرهنگی در موقعیت یکسانی نباشند.
در این میان خانواده‎ها بدون درنظر گرفتن شرایط خود غالباً به خواسته‎های جوان تن داده و عواقب آن‌را درنظر نمی‎گیرند، عواقبی که به‌زودی دامن‌گیر زندگی مشترک جوان خواهد شد و حتی ممکن است در برخی مواقع چشم‎و‎هم‎چشمی منجر به نابودی زندگی مشترک وی شود.
سؤال این است که چشم ‎و‎ هم‎چشمی چگونه آغاز می‎شود و چگونه باید با آن برخورد کرد؟ سؤالی که ممکن است برای بسیاری از خانواده‎ها مطرح باشد.
سمیه جلالی، کارشناس ارشد روانشناسی در این‌باره می‎گوید: چشم‎ و‎ هم‎چشمی یعنی خود را با دیگران مقایسه کردن و بزرگ جلوه دادن داشته‎های ظاهری و مادی دیگران و بی‎ارزش شمردن داشته‎های خود و بها دادن بیش از اندازه به توانایی‎های مادی و ظاهری که دیگران دارند.
وی ادامه داد: دو مؤلفه اصلی چشم‎ و‎ هم‎چشمی، رقابت و حسادت است که حسادت ریشه غریزی داشته و رقابت جنبه فرهنگی دارد.
جلالی تصریح کرد: چشم‎ و ‎هم‎چشمی در هر دو جنس مذکر و مؤنث دیده می‎شود، در جنس مذکر به‌صورت به‌دست آوردن دیگری یا چیزی مادی و زورآزمایی به شمار می‎آید و در جنس مؤنث به مراتب بیشتر بوده و جنبه جذابیت ظاهری را شامل می‎شود، به‌عنوان مثال نوع و مارک لباس و مدل مو.
وی با بیان این‌که چشم ‎و ‎هم‎چشمی زمینه خانوادگی و وراثتی ندارد چون غیرژنتیکی بوده و منتقل نمی‎شود، افزود: این رقابت به‌نوع الگوبرداری از خانواده برمی‎گردد که غالباً به‌صورت یک الگوی مثبت از آن استفاده می‎کنند.
این کارشناس ارشد روانشناسی اظهار کرد: چشم‎ و‎ هم‎چشمی ارتباط مستقیمی با میزان تأیید شدن از سوی دیگران دارد، به‌طوری که مفاهیم ظاهری و توانایی‎های فردی و مالی را در برمی‎گیرد و ابزار جلب توجه از سوی دیگران می‎شود.
وی با اشاره به این‌که رفتار نابهنجار چشم و‎ هم‎چشمی در تمام طبقات سنی به‌خصوص نوجوانان و جوانان بیشتر دیده می‎شود، تصریح کرد: این رقابت ناسالم هزینه بالایی را بر خانواده‎ها تحمیل می‎کند که غیرضروری است و این هزینه می‎تواند برای رفاه خانواده یا شکوفایی استعدادهای فرزندشان در زمینه تحصیل و حتی اشتغال، صرف شود.
مسئول مرکز مشاوره سلامت شهرستان سلسله خاطرنشان کرد: از پیامدهای غلط این پدیده می‎توان به پدیده‎های طلاق، اعتیاد، اختلافات خانوادگی، افسردگی و اختلالات روحی - روانی اشاره کرد.
وی ادامه داد: در زندگی مشترک، چشم ‎و‎ هم‎چشمی مالی ممکن است شکاف بزرگی در خانواده به‌وجود آورد که نتیجه این رقابت ناسالم مالی، پدیده طلاق را پدیدار می‎کند.
جلالی اضافه کرد: در پسران چشم‎و‎هم‎چشمی ممکن است به‌صورت تقلید رفتار منفی و بزرگ‎نمایی و کم‎نیاوردن بروز کند که پیامد آن، پدیده اعتیاد است.
وی با بیان این‌که تقلید از رفتار دیگران در جریان عدم مهارت‎های درونی سبب افسردگی و اختلالات روانی می‎شود، یادآور شد: امروزه بسیاری از متخصصان پوست، مو و زیبایی، فروشندگان محصولات آرایشی و فروشندگان پوشاک، فراوانی مشتریان خود را مدیون بازار داغ چشم‎ و‎ هم‎چشمی هستند.
وی گفت: این نابهنجاری نشان ‎دهنده عزت‎نفس پایین و نداشتن رشد عاطفی ـ عقلانی است، به این مفهوم که شخص نوعی نارسایی شخصی دارد که منجر به چشم‎ و‎ هم‎چشمی می‎شود و ابتدا آن‌را به خانواده و بعد به اجتماع منتقل می‎کند.
مسئول مرکز مشاوره سلامت سلسله با بیان این‌که، این پدیده همیشه منفی نیست، اظهار کرد: این پدیده گاه ممکن است به‌صورت مثبت و در امور معنوی و علمی منجر به یک رقابت پسندیده شود که زمینه تکامل فرد را به‌وجود می‎آورد.
وی تأکید کرد: با توجه به رشد سریع پدیده نابهنجار چشم ‎و ‎هم‎چشمی، می‎توان به کمک رسانه‎های عمومی و تلویزیون با آموزش‎های روشنگرانه برای افزایش حس اعتماد به نفس و آموزش مهارت‎های زندگی در مدارس و دانشگاه‎ها، این پدیده را ریشه‎کن کرد و برای رفع این معضل باید شاخص‎های عینی موفقیت و توسعه و کمال را در جامعه تعریف و به مردم آموزش دهیم تا بتوانند به یک رابطه موفقیت‎آمیز خانوادگی و اجتماعی در یک جامعه سالم دست یابند.
اکرم قنبری، مدیر مرکز حوزه‎علمیه خواهران سلسله نیز در این باره گفت: چشم‎و‎هم‎چشمی عرفی که خوشبختی را نشانه گرفته است، پدیده نابهنجاری است که در میان مردم به‌شکل گسترده وجود دارد، افراط و تفریطی که نشانه عدم وجود شناخت دقیق نیازهاست.
وی خاطرنشان کرد: در این پدیده نابهنجار، قناعت معنا پیدا نمی‎کند و همین باعث شده که از معیارهای اسلامی دور باشد و ارزش‎ها به ضدارزش تبدیل شود.

تأثیر منفی تجملات در ازدواج جوانان

قنبری تصریح کرد: هر چند ازدواج برای جوانان یک ضرورت است و در دین اسلام بر آن بسیار تأکید شده است اما در سال‎های اخیر، تجملات و سخت‎گیری‎های بسیار در ازدواج جوانان تأثیر منفی داشته است.
وی گفت: برای برطرف کردن این پدیده که دامنگیر بسیاری از خانواده‎ها هم شده است، آنچه لازم به رعایت بوده درایت، تفکر و آینده‎نگری همسران و خانواده‎هاست.
مدیر مرکز حوزه‎ علمیه خواهران سلسله تأکید کرد: قناعت می‎تواند جایگزین مناسبی باشد برای رقابت ناسالمی که در میان خانواده‏‎‎هاست.
وی گفت: تا زمانی‌که این رقابت منفی به رقابت مثبت تبدیل نشود، در هر زمینه‎ای که باشد نتایج منفی دربر خواهد داشت.
حجت‎الاسلام سیدسجاد موسوی، امام ‎جمعه سلسله نیز با اشاره به اینکه یکی از آسیب‎های زندگی اسلامی، فخرفروشی و تجمل‎گرایی است، ادامه داد: این دو مبحث زمانی به‌وجود می‎آیند که یک فرد از قناعت دست شسته و در زندگی آن‌را به کار نمی‎گیرد.
موسوی تصریح کرد: آن‎هنگام که قناعت، این نکته ارزشمند زندگی اسلامی، از زندگی رخت بربست، تجمل‎گرایی و فخرفروشی به‌وجود می‎آید و زاییده این دو، برادری به‌نام چشم‎و‎هم‎چشمی است.
وی با بیان اینکه رقابت ناسالمی که در زندگی اجتماعی منجر به برهم‎زدن نظم خانوادگی می‎شود، اظهار کرد: ریشه بسیاری از نابهنجاری‎های اجتماعی را می‎توان چشم‎و‎هم‎چشمی یا فخرفروشی برشمرد.
وی یادآور شد: بالا رفتن سن ازدواج و بعضاً اموری که منجر به طلاق و یا سلب اعتماد زوجین می‎شود، ریشه در همین صفت رذیله دارد.
موسوی تأکید کرد: باید با بهره‎گیری از آموزه‎های دینی و استفاده از قناعت خود را از این بلای خانمان‌سوز و ویران‌گر مصون داشت.